Blok zinciri (blockchain)’den bahsedildiğinde herhalde bir çoğumuzun aklına Bitcoin geliyor. Hemen her gün haber başlıklarında yer alan bu dijital para birimi, iddialara göre bir taraftan bazılarını oldukça zengin yaparken öte yandan bankaları endişelendiriyor. Ancak tüm bu söylentilerin arkasında neler olup bittiği belki de en çok bizi meraklandırıyor.
Blok zinciri teknolojisi Bitcoin gibi kripto para birimlerini destekliyor. Ancak mevcut ve potansiyel kullanım alanı söz konusu para birimlerinin çok ötesinde.
Biz de bu yazımızda blok zinciri teknolojisini, işimizdeki yerini ve en önemlisi tüketicilerin bundan nasıl faydalanabileceklerini açıklamak istedik.
Kısaca blok zinciri nedir?
Blok zinciri, bir ağdaki işlemlerin daimi bir şekilde kaydedilmesini sağlar. Sistem veri tabanına benzer ancak geleneksel uçtan uca yerine merkezi olmayan bir hesap defteri kullanarak ağdaki her bir katılımcının kendilerine ait bir hesap defteri kopyasına sahip olmalarını ve tüm işlemleri görebilmelerini sağlar. Her bir blok, bir önceki blokla ilişkilendirilmiş ve şifrelenmiş bir referansla korunmaktadır, bu nedenle sisteme saldırıda bulunmak ya da hacklemek oldukça zordur.
Blok zinciri her sözleşmenin, işlemin, işin ve ödemenin tanımlanacak, doğrulanacak, depolanacak ve paylaşılacak şekilde dijital olarak kaydedildiği ve imzalandığı bir dünya olarak düşünebiliriz. Bu sistemde her bir değişiklik konsensüs gerektirdiğinden blok zincirinin her bir adımı şeffaf ve güvenli. Bu durum sistemin yüksek seviyede güvenilir olmasını sağlarken gerek riskleri gerekse aracı ihtiyacını ortadan kaldırıyor.
Blok zincirine olan bu ilgi nereden kaynaklanıyor?
Çünkü blok zincirinin üstesinden gelebileceği bir çok sorun mevcut. Örneğin siber saldırı gibi çevrimiçi ve çevrimdışı dolandırıcılık olayları, sahte haberler veya yanlış bilgilendirme, hâlihazırda kurumlara, şirketlere ve hükümetlere duyulan güvensizlik ve tüketicilerin yaşamlarındaki tüm unsurlara yönelik artan özgünlük ve şeffaflık talebi.
Endüstri blok zinciri teknolojisine nasıl yaklaşıyor?
Aslına bakılırsa blok zinciri teknolojisi henüz erken dönemlerini yaşıyor, o nedenle hiç kimse tam anlamıyla sunabileceği faydaları bilemiyor. Öte yandan söz konusu teknoloji hızlı bir şekilde gelişmeye devam ediyor, bu nedenle halihazırda herkesin bir şekilde teknolojiyi keşfetmeye çalıştığını söyleyebiliriz. Er ya da geç endüstrinin ya da işletmelerin bir şekilde blok zincirinden etkilenecekleri kesin.
Gartner’ın da açıkladığı gibi: “Bir çok şirket blok zincirini oyun değiştiren bir teknoloji olarak görüyor ancak bu oyunun doğası ve değişimin boyutları henüz belirsiz.”
Finansal hizmetler bundan birkaç yıl önce söz konusu teknolojiyi kucaklayan ilk sektörlerden biri oldu, bu nedenle bu alandaki uygulamalar oldukça gelişmiş.
Bu uygulamalardan en bilineni dijital ya da kripto para birimleri. İlk kripto para Bitcoin adı altında 2009 yılında piyasaya sunuldu ancak günümüzde bir çok farklı kripto para birimi mevcut. Bu para birimleri taraflar arasında hızlı fon transferi sağlıyor. Ayrıca işlem sırasında herhangi bir finansal kurum yer almadığı için transfer maliyetli olmuyor.
Ayrıca blok zinciri herhangi bir banka hesabı olmayan ya da mevcut sistem tarafından yeterince hizmet sunulmayan milyarlarca kişinin finansal hizmetlere erişmelerini ve bunlardan büyük ölçüde faydalanmalarını sağlayabilir. Örneğin böylelikle göçmenler ailelerine kolaylıkla ve ucuz bir şekilde para gönderebilir ya da küçük işletme sahipleri nakite dayalı bir sistemde sınırlı kalmak yerine krediye erişebilirler.
Bankacılık ve ödemeler blok zincirinden faydalanabileceğimiz alanlardan sadece biri, ancak bunlardan çok daha fazlası var.
Üzerinde çalışılan bir başka uygulama alanı ise emlak işlemlerini basitleştirmek ve hızlandırmak. Halihazırda manuel yapılan tüm kağıt işlemleri blok zinciri teknolojisi kullanılarak kaydedilebilir, takip edilebilir ve depolanabilir bir şekilde yapılabilecek. Söz konusu kayıtların doğrulanabilir ve güvenli olması insan hatalarını azaltabilecek.
İşletmeler sürdürülebilirlik itibarlarını güçlendirmek için tedarik zincirlerindeki şeffaflığı giderek daha fazla arttırmak istiyor. Tüketiciler ise satın aldıkları ürünlerin menşesini giderek daha fazla öğrenmek istiyor. Blok zinciri her ikisini de sağlamaya yardımcı olabilir.
Blok zincirinin tedarik zincirine nasıl bir faydası olabilir?
Tedarik zincirleri özünde birere işlem serileridir, bu nedenle blok zincirleri bu alanda faydalı olabilir. Blok zinciri teknolojisi sayesinde ürünlerin nereden geldiğini, adil ticaret aracılığıyla tedarik edilip edilmediklerini ya da organik sertifikasına sahip olup olmadıklarını kanıtlayabilirsiniz. Ürünleri satın alan ya da sevk eden ülkelerin hükümetleri ilgili şirketlerin yerel yasalara uymalarını sağlayabilir. Ayrıca belirli koşullar yerine getirildiğinde otomatik olarak tedarikçi ödemelerini gerçekleştirebilirsiniz.
Şeffaflık aracılığıyla markaların güven oluşturmalarını sağlayan bir şirket olan Provenance, blok zinciri alanında bir dizi deneme gerçekleştirdi. Denemelerden birinde blok zinciri ve akıllı etiketleme ile Endonezyalı balıkçıların avladıkları ton balıkları, doğrulanmış sosyal sürdürülebilirlik beyanları ile takip edildi. Bir başka uygulamada ise küçük ölçekli bir moda markası tüketicilerinin ilgisini çekmek için etik hikayesini mobil mağaza içi bir deneyime dönüştürmek istedi.
Araştırmalar alışverişçilerin pozitif sosyal ve çevresel etki taahhüdünde bulunan firmaların ürünlerine daha fazla ödemeye istekli olduklarını ortaya koyuyor, ancak çok azı bu iddiada bulunan firmalara güveniyor. Bu noktada blok zinciri, bir ürünün kaynağından üretimine ve raflara sevkiyatına kadar tam bir görünürlük sağlayabilir.
Provenance’ın kurucusu ve CEO’su Jessi Baker’ın bahsettiği gibi: “İşletmeler sürdürülebilirlik itibarlarını güçlendirmek ve risklerini azaltmak için tedarik zincirlerindeki şeffaflığı giderek daha fazla arttırmak istiyor. Tüketiciler ise satın aldıkları ürünün menşesini, nerede, kimin tarafından ve neyden üretildiğini giderek daha fazla öğrenmek istiyor. Blok zinciri her ikisini de sağlamaya yardımcı olabilir.”
Unilever blok zincirleriyle ilgili herhangi bir deneme yapıyor mu?
Halihazırda Amerika bölgesindeki tedarik zincirimizde yer alan ödeme hesaplarına ilişkin bir deneme gerçekleştiriyoruz. Kaynak yoğun olan bu proses, bir dizi manuel adımdan ve paydaştan oluşuyor. Paydaşlar bir çok sistemde çalışıyorlar, bu nedenle gerçeğin tek bir versiyonu mümkün olmuyor, bu ise hataları beraberinde getiriyor. Blok zinciri manuel müdahaleyi azaltarak taraflar arasında itilafların yaşanmasını önleyebilir.
İncelediğimiz bir başka alan ise medya satın alması. Bu alanda reklam veren, ajanslar ve yayıncılar arasındaki veri mutabakatı oldukça zaman alan, maliyetli ve karmaşık bir iş. Kuzey Amerika’da reklam verenlerden oluşan bir konsorsiyum gerçekleştireceğimiz deneme kapsamında öncelikle reklam verenler ve ajanslar arasındaki şeffaflığı inceleyecek.
Bizler sürekli olarak blok zincirin işimize nasıl katkı sağlayabileceğini araştırıyoruz. Ancak bu teknolojinin bir takım belirsizlikleri olduğunun ve gelişmesi gerektiğinin farkındayız. Bu nedenle uygulamalar sırasında kısa sürede başarısızlığa uğramaya ve işimizde bu teknolojiyi kullandıkça öğrenmeye hazırız.
Gelecekte blok zinciri konusunda bizleri neler bekliyor?
Halihazırda söz konusu teknolojinin kısıtlamaları var, ayrıca standartlardan, regülasyonlardan ve denetim mekanizmalarından yoksun. Öte yandan söz konusu teknoloji pahalı ve yatırım getirisi belirsiz.
Dahası blok zincirinin kullanılabilmesi için tüm taraflar kaydolmalı. Bu durumda karmaşık bir tedarik zincirinde bir çok organizasyonun ve bireyin bu ağa katılmayı kabul etmesi gerekiyor.
Bununla beraber blok zincirinin güven ve şeffaflığı arttırmada büyük bir potansiyele sahip olduğuna inanıyoruz. Bu teknoloji Unilever ve ortaklarına ait takip edilen bilgi kapsamında etkinliği arttıracak, maliyetleri düşürecek ve gerek görünürlüğü gerekse güvenliği iyileştirecek şekilde iş süreçlerimizi temelinden değiştirebilir. Denemelerimiz sonuçlarını verdikçe daha fazla bilgi sahibi olacağız. En son gelişmeler için bizi takip etmeye devam edin.